Skip to content

Hizmet kalitesi ( QoS ), telefon veya bilgisayar ağı veya bulut bilişim hizmeti gibi bir hizmetin, özellikle de ağ kullanıcıları tarafından görülen performansın genel performansının tanımı veya ölçümüdür . Hizmet kalitesi, farklı uygulamalara, kullanıcılara veya veri akışlarına farklı öncelikler sağlama veya bir veri akışında belirli bir performans düzeyini garanti etme yeteneğidir .

QoS - quality of service
QoS – quality of service

Özet olarak söylemek gerekirse, telekomünikasyon dünyasında QoS dediğimizde anlamamız gereken ses paketlerine öncelik vermek demektir. Çünkü günümüz VoIP dünyasında ses ve veri trafiği aynı hatlar ve ekiptmanlar üzerinden sağlandığı için ses ve video iletşimi gibi kesintiye tahammü olmayan hizmetlere öncelik verilmesi gerekir. Aksi halde aynı ağ üzerindeki diğer insanlar keyfi olarak internette gezinirken veya bir program indirirken, başkaları için kritik olan bir telefon görüşmesininin kalitesini düşürebilir.

Telefon alanında, hizmet kalitesi 1994 yılında ITU (International Telecommunication Union) tarafından tanımlanmıştır. Bu tanım çok geniştir ve 6 ana bileşeni listeler: Destek, Çalışabilirlik, Erişilebilirlik, Sürdürülebilirlik, Bütünlük ve Güvenlik.

Nerelerde ihtiyaç duyulur?

Örneğin, birçok şirket Zoom veya GoToMeeting gibi video konferans uygulamalarının yanı sıra Dosya Aktarım Protokolü (FTP) gibi dosya transferi hizmetleri de kullanır. Her ikisi de çalışanların üretkenliği için çok önemli olsa da, veri paketleri, ses veya video paketleri kadar gecikmeye duyarlı değildir. Girdiğniz bir web sitesi 1 saniye geç açılırsa bir sorun hissetmezsiniz ama video konferans, telekonferans, webinar, toplantı, müzik yayını, iptv gibi kullanımlarda 1 saniyelik kesintiler sinir krizine sokabilir.

Bu gibi nedenlerle, büyük küçük farketmeksizin, bilgisayar ağları kurarken, bu tip uygulamaların kullanımı göz önüne alınmalıdır. Servis kalitesi bu yüzden önemli ve gereklidir.

Diğer bir örnek, evde online oyun oynarken sürekli kesintiler veya donmalar (LAG) yaşıyor olabilirsiniz. Eğer ADSL Modeminiz destekliyorsa, oynadığınız oyunun portlarına öncelik vererek, evdeki wifi hattını kullanan diğer kişilerin yarattığı yavaşlık ve darboğaz sorunlarının önüne geçebilirsiniz.

QoS Protokolleri

IP ağı için çeşitli QoS mekanizmaları ve şemaları bulunmaktadır.

  • Type of Service (ToS), IPv4 Header ile çalışır. (şimdi yerini DiffServ almıştır )
  • Farklılaştırılmış hizmetler (Differentiated services ) DiffServ
  • Entegre hizmetler (IntServ), Integrated services
  • Kaynak Rezervasyon Protokolü (RSVP), Resource Reservation Protocol
  • RSVP-TE – Resource Reservation Protocol

Sınıflandırma Ve İşaretleme

Hizmet kalitesinin arttırılması konusunda aslında sınıflandırmaya dayalı iki ana yaklaşım var.

Birinci yaklaşım (IntServ-Integrated Service): “uygulama kaynak talep etsin ve tüm yol boyunca bütün yönlendiriciler kaynak ayırsın ancak ondan sonra veri taşınmaya başlansın” yaklaşımıdır.

İkinci yaklaşım ise (DiffServ-Differentiated Service) yönlendiricilerin “paket bana gelsin ben o zaman kaynağımı ayırırım” yaklaşımıdır. Mevcut kaynaklar daha etkin bir şekilde kullanılabilmektedir.
Kullanıcı peşin peşin bir rezervasyon talep etmez. Verisini gönderir. İlk yönlendirici verinin IP başlığı içine önceliğini belirten bir değer koyar. Verinin uğrayacağı her yönlendirici, eğer onlarda da gerekli QoS ayarları yapıldıysa öncelik değerini okur ve veriye ona göre muamele eder. Eğer yol üzerindeki yönlendiricide QoS konfigurasyonu yapılmamışsa bu durumda cihaz değerle hiç ilgilenmez alelade bir paket muamelesi yapar, paketi varsayılan kuyruklardan birine koyar ve sırası gelince yönlendirir.

IntServ modelinde yol üzerinde her yönlendiricinin öncelikten anlama zorunluluğu varken DiffServ modeli uygulamada çok daha geniş alana hitap etme yani ölçeklenebilme imkânı sunar. Bir analoji yapmak gerekirse her kavşakta trafik polisi olduğunu düşünün. Başbakan eskortuyla trafiğe çıkıyor. Geçeceği güzergâhtaki tüm polisler daha baştan kavşakları boşaltması için talimat alıyor. Ancak ondan sonra başbakan yola çıkıyor. Bu yaklaşım Intserv yaklaşımıdır. DiffServ’de ise bütün kavşaklar niye en baştan boşaltılsın ki yaklaşımı var. Her trafik polisi ne zaman eskortu görürse o zaman kavşağı boşaltıyor. Böylece mevcut yollar daha etkili (herkese yönelik) kullanılabiliyor.

Qos için bilmeniz gereken bazı tanımlar

  • CIR: Committed Information Rate yani taahhüt edilen veri hızı.
  • PIR: Peak Information Rate yani veri hızı pik noktası.
  • CBR: Committed Burst Size yani taahhüt edilen veri blok boyutu başka bir deyişte işlediğiniz (gönderdiğiniz veya aldığınız) veri paketlerinin garanti edilen boyutu. Kullandığınız uygulamalar ve sistemler farklı boyutlarda veri paketlerinin işlenmesi ihtiyacına sahip olabilir. Şayet kullandığınız veri paketlerinin boyutunu (byte cinsinde) biliyorsanız ihtiyaçlarınız doğrultusunda bu değeri ayarlayabilir ve o büyüklüğe kadar olan veri paketlerinin işlenmesini garanti altına alabilirsiniz. Eğer bu konuya hakim değilseniz varsayılan olarak 0 (sıfır) bırakabilirsiniz. Bu durumda izin verilen veri paket boyutları otomatik olarak işlenecek herhangi bir sınırlama veya kural getirilmeden standart olarak kullanmaya devam edeceksiniz.
  • MBR: Maximum Burst Size yani işlenmesine izin verilen maksimum veri paketi boyutu.
  • Delay: Alıcıya ulasan her ses paketi arasındaki gecikmedir
  • Jitter: Delay’ler arasindaki zaman farkıdır. Gcikmenin artış ivmesi. örneğin ilk paket 3 sn gecikti, ikinci paket 5 sn, üçüncü paket 8 sn gecikti ise bi jitter söz konusudur.

Teorik olarak ses trafigi icin max. delay 150 ms olmasi gerekirken, jitter’in 30 ms olmasi gerekir.